Ertuğrul Yalçın
(Giresun Üniversitesi Sivil Savunma Uzmanı)
Ülkemizde her yıl, özellikle kış ayları önde olmak üzere onlarca vatandaşımız karbonmonoksit zehirlenmelerinden yaşamını yitiriyor. Havaların iyice soğuması ile birlikte yanmaya başlayan soba, kombi, kat kaloriferleri vb. ısı kaynakları ile birlikte sıcak su temini amaçlı kullanılan şofben kaynaklı karbonmonoksit gazı zehirlenmelerine ilişkin haberleri basılı veya görsel medya aracılığıyla yakından, ancak üzülerek izliyoruz. Şu günlerde birçok ilde karbonmonoksit kaynaklı ölüm haberleri sıkça gündem oluşturuyor. Ülkemizde her yıl neden yüksek sayılarda ölümcül vakalar yaşanıyor?* Düşündüğümüzde, önlenebilir olan karbonmonoksit kaynaklı ölümlerin büyük çoğunluğunun bilgisizlik, tedbirsizlik, ihmal, cihazların yanlış kurulumu ve kullanımından kaynakladığının altını çiziyor uzmanlar. Zehirlenme risklerinin arttığı bir dönemde, ölümle sonuçlanan vakaların önüne geçebilmek amacıyla, aşağıda hayat kurtarabilecek bilgileri kamuoyu ile paylaşmak istiyoruz:
Karbonmonoksit renksiz, kokusuz, tatsız, yanıcı ve zehirleyici bir gazdır. Bu nedenle zehirlenmenin fark edilmesi güç olmaktadır. Karbonmonoksit zehirlenmeleri sıklıkla kapalı ortamlardaki açık ocaklar, bacası çekmeyen sobalar, mangal, şofben ve bacasız gaz sobalarındaki yakıtın iyi yanmaması sonucu oluşmaktadır. Kısa sürede müdahale edilmediği takdirde ölümle sonuçlanma olasılığı yüksektir. Özellikle uyku esnasında vücut zehirlenme belirtilerini algılayamadığından, ölüm vakalarının çoğunluğunun gece uyku sırasında meydana geldiği görülmektedir. Gündüz saatlerinde ise özellikle soba kullanılan evlerde sözü edilen bulgular görülürse zehirlenme olabileceği hatırlanmalıdır. Zehirlenme belirtileri genelde baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk, halsizlik, sersemlik, terleme, bulantı ve kusma; belirtiler arttıkça görme bozukluğu, kalp çarpıntısı, kalpte sıkışma hissi, nefes almada güçlükler ve bayılma hissi görülmektedir. Zehirlenen bir kişiye ilk yardıma koşan kişi öncelikle kendini korumalıdır. Hemen camlar açılarak, açılamıyorsa kırılarak odaya temiz hava girişi sağlanmalı veya hasta temiz havaya çıkartılarak derhal 112 Acil Çağrı Merkezi aranmalı ve tıbbi yardım istenmelidir. Unutmayalım; karbonmonoksit zehirlenmelerini ve ağır sonuçlarını basit önlemler ve bazı kurallara uyularak engellenmesi mümkün olabilmektedir.
KARBONMONOKSİT ZEHİRLENMELERİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER NELERDİR:
Ülkemizde ve şehrimizde doğalgaz kullanımı her geçen yıl artsa da soba kullanımı hâlâ ısınmada önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle soba kullanımı konusunda gerekli hususlara dikkat edilmesi güvenli bir yaşam ortamı için son derece önem teşkil etmektedir.
- Soba satın alırken TSE belgeli ve ısı verimi yüksek olanlar tercih edilmelidir.
- Tekniğine uygun temizliği ve bakımı yapılmayan bacalar zehirlenmelere ve yangınlara neden olur. Bacalar, kömür gibi fazla miktarda is bırakan yakıt kullanıldığında 2 ayda bir, diğer yakıtlar (sıvı ve gaz gibi) kullanıldığında ise 3 ayda bir temizlettirilmelidir.
- Soba boruları pencere veya duvar delinerek uzatılmamalı, şayet uzatılmışsa hava ile temasta olan kısımları yalıtılmalıdır.
- Dumanın geri tepmesini engellemek için bacaların en üst noktasının çatının en üst noktasından 1 m daha yüksekte olması sağlanmalı ve mutlaka baca başlığı (baca şapkası) olmalıdır. Baca başlığı aynı zamanda bacalara yağmur suyunun, kuşların, yaprak atıkları ve haşerelerin girmesini de engeller.
- Soba odanın içinde en uygun yere yerleştirilmeli, altına tercihen mermer olmak üzere yanmaz bir altlık konmalıdır. Doğru yerleştirme mesafesi boru ile duvar arasında 1-1,5 m aralığında olmalıdır.
- Soba mobilyalardan belli bir mesafe bırakılarak kurulmalı ve en az 50 cm. yakınına ısının dağılmasını engelleyici bir malzeme ve eşya konulmamalıdır.
- Kullanılan yakıtın standartlara uygunluğu kontrol edilmeli, ucuz ve kontrolsüz satılan kömür kesinlikle alınmamalı, izin belgesi olan satıcılar tercih edilmelidir.
- Soba aşırı doldurulmamalıdır (2/3’ü doldurulan soba yeterli olabilmektedir). Aşırı doldurulan sobanın duman yolu daralır ve soba içinde düzensiz ısı dağılımı olacağından baca çekişi zayıflar.
- İyi ısınmayan ve alttan yakılan kömür sobalarında karbonmonoksit zehirlenmesi riski artmaktadır. Soba tutuşturulurken yakıtın üstten yanması sağlanmalıdır. Böylece soba içinde ortaya çıkan zehirli gazlar yanarak sobayı terk edecektir.
- Sobaya kömür tamamen yanmadan ve ızgaraları temizlenmeden yeni kömür ilavesi yapılmamalı, özellikle yatmadan/uykudan önce bu hareketten kesinlikle kaçınılmalıdır.
- Sobaların kullanıldığı yerlere yeterli hava girişi sağlanmalı, bunun için ortam sık sık havalandırılmalıdır. Çünkü yakıtlar yanarken ortamdaki oksijeni de tüketmektedirler.
- Sobanın kurulu olduğu odada yatılmamalı ve uyku düzeni alınmamalıdır. Şayet yatılmak zorunlu ise (elbette bu seçenek olmamalı) soba mutlaka sönmüş olmalı ve uykudan hemen önce kesinlikle yakıt koyulmamalıdır.
- Sobası yanan odada yatılıyorsa, yatan kişinin başı sobadan en az 1.5 metre uzakta kapıya yakın olmalı ve kapı temiz oksijen girecek kadar açık-aralıklı bırakılmalıdır.
- Sobalı ortamlarda aşırı uyku gelmesi halinde karbonmonoksit zehirlenmesinden şüphelenilmeli ve ortam hemen havalandırmalıdır.
- Özellikle lodoslu/kıbleli havalarda ölüm vakaları ve riskler artmaktadır. Bacalar standartlara uygun değilse lodoslu/kıbleli ve fırtınalı havalarda soba kesinlikle yakılmamalıdır.
- Kapalı garajda çalışan arabaların içinde ve yakınında durulmamalı; ağır trafikte, özellikle de tünellerde araba camları kapalı tutulmalıdır.
- Şofbenler mutlaka bacaya bağlanmalı, baca bağlantısı olmayan (özellikle bina aydınlığına bakan) şofbenler asla çalıştırılmamalıdır.
- Şofben banyoya kesinlikle yerleştirilmemeli, kullanıldığı yere sürekli temiz hava girişi sağlanmalıdır.
- Kombili mekânlarda, pencere veya duvarlara monte edilen, ortama taze hava girmesini ve herhangi bir gaz kaçağı durumunda gazın dışarıya tahliye edilmesini sağlayan menfezler asla iptal edilmemeli ve üzeri kapatılmamalıdır.
- Kombi, şofben gibi cihazlar her yıl kış mevsimine girerken sadece yetkili servisler aracılığıyla yıllık bakımları mutlaka yaptırılmalıdır.
- Doğalgaz/kombi tesisatlarına arıza durumlarında kesinlikle müdahale edilmemeli, yetkisiz kişi ve kuruluşlara tamir ve bakım gibi işlemler yaptırılmamalıdır.
- Baca bağlantılı doğalgaz/kombi sistemlerinde, iç veya dış etkenlerden dolayı bacaların deformasyona uğraması ihtimaline karşı, yetkili firmalara baca ve bağlantı elemanları kontrol ettirilmelidir,
- Kombi/şofben yerleştirilmiş mutfak gibi kapalı mekânlarda, karbonmonoksit sensörlerinin kullanılması tercih edilmelidir. Karbon içeren yakıtların kullanıldığı odalara yerleştirilen bu cihazlar karbonmonoksit gazını algılar ve alarm devreye girer. Çıkardığı kuvvetli ses sayesinde ev içersinde yaşayanların uyarılmasını sağlar.
- Doğalgaz şebekesi arızalarında ya da koku alınması durumunda “Acil Durum Talimatı”ndaki hususlar dikkate alınmalı ve 187 Doğalgaz Acil Servisi aranmalıdır.
- Unutmayın: Lodoslu ve fırtınalı havalarda sobanızı yakmayınız.
- Geceleri yatarken sobaları mutlaka söndürünüz. Karbonmonoksit zehirlenmesinden şüphelendiğiniz durumlarda, ortamı hemen havalandırarak, 112 acil tıbbi yardım telefonunu arayınız.
Güvenli bir hayat için bilinçli yaşamanın önemini bir kez daha vurguluyor, bu tür üzücü olayların önüne geçebilmek için tek seçeneğin biz bireyler olduğunu ve gerekli önlemleri alıp, bilinçli tüketici ve kullanıcı olduğumuzda, ısı kaynaklarının felaketimiz değil, sağlıklı ve huzurlu bir yaşam sürmemizi sağlayan araçlar olacağını unutmamalıyız. 19.01.2018